Dünyadaki Müslüman Azınlıklar Ansiklopedisi

• Önsöz:

Dünyadaki Müslüman azınlıkların durumları ve meseleleri, ümmetin âlimleri ve düşünürleri tarafından araştırmalara konu edilmiştir. Bu çalışmalar kapsamında bu azınlıkların içinde bulunduğu koşulları, yayılma bölgelerini, kurumlarını ve yaşadıkları ülkelerdeki İslam tarihini tanıtmak amacıyla coğrafi ve tarihi ansiklopediler üretmişlerdir. Ayrıca, azınlıkların fıkhi, siyasi, sosyal ve kültürel koşullarını ele alan kitaplar ve araştırmalar da üretilmiştir. Ancak bu ansiklopedik ilgi, 2000’lerin başlarından itibaren azalmaya başladı. Adeta Müslüman azınlıkların meseleleri eski, yenilenmeyen konular hâline gelmiş ve haklarında yeterince şey üretilip bitmişti!

Oysa Müslümanların meseleleri sürekli yenilenmektedir ve bunların ele alınıp sunulması için yeni perspektiflere ihtiyaç duyulmaktadır. Müslümanların durum ve koşulları da on yılda bir değil, yıldan yıla değişmektedir. Hiçbir toplumsal kabul görmeyen bu azınlıklar siyasi, sendikal ve ekonomik temsilleriyle tanınmış bir güç haline gelmişlerdir. Aynı şekilde, toplumla uyum içinde yaşayan, entegre olmuş ve kabul gören azınlıklar için de durum artık aynı değildir. Koşullar değişmiş ve yeni zorluklar ortaya çıkmıştır. Dünyadaki çoğu Müslüman ise bu zorluklar karşısında ya ilgisiz bir izleyici pozisyonundadır ya da en azından bu sorunlardan etkilenmemektedir.

İslam dünyasında devam eden çatışmalar, başta Avrupa olmak üzere dünyanın farklı ülkelerine yeni Müslüman göç dalgalarını da beraberinde getirmiştir. Zaten Müslümanlara çeşitli zorluklar çıkaran Avrupa ülkeleri, son zamanlarda Orta Doğu’daki çatışmalar ve iç savaşlar nedeniyle artan Müslüman mülteci ve göçmen sayısıyla daha fazla karşı karşıya kalmıştır. Bu durum, Avrupa’nın yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri ve bazı Latin Amerika ülkelerinde de aşırı sağcı akımların yükselişi ve İslamofobi olgusunun yayılmasıyla birlikte artmıştır. Bunun sonucunda Müslümanlara yönelik şiddet ve taciz olayları artmış, dini ibadetlerini yerine getirmeleri ve sosyal ve siyasi hayata katılımları kısıtlanmıştır. Bu ülkelerde vatandaş olarak yaşayan Müslümanlar bu zorluklarla karşı karşıya kalmıştır.

• Projenin Tanımı ve Önemi:

Dünyadaki Müslümanların yaklaşık üçte biri, sayısal azınlıklar olarak yaşamaktadır. Bunların büyük bir kısmı siyasi ve toplumsal ötekileştirme, zulüm ve işkence gibi farklı türde baskılara maruz kalırken, diğerleri barış içinde yaşama ve toplumlarına entegre olma konusunda daha fazla fırsata sahip olmaktadır. Her iki durumda da, Müslümanların maruz kaldığı zulüm veya barış içinde yaşama durumlarına yol açan koşullar ve politikalar hakkında nasıl bir anlayış geliştirilmesi gerektiğine dair sorular ve sorunlar ortaya çıkmaktadır: Müslümanlar, kültürel ve dini olarak farklı toplumlarla nasıl başa çıkmışlardır? Siyasi, sosyal ve ekonomik rolleri nelerdir? Müslüman azınlığın karşı karşıya olduğu en önemli zorluklar nelerdir? Azınlıklar bu zorluklarla kurumsal ve siyasi mekanizmalar aracılığıyla nasıl başa çıkmaktadırlar? Ansiklopedi, bu cüz’i sorulara cevap verirken, genel olarak şu soruya yanıt bulmaya çalışmaktadır: Müslüman azınlıklar aracılığıyla ümmet kavramını gayrimüslim ülkelerde nasıl temsil edebilir ve gerçekleştirebiliriz?

Bu soruları yanıtlama bağlamında ansiklopedi, beş ana başlık içermektedir:

Birinci bölüm: Temel bölüm, genel olarak azınlıklar ve özel olarak Müslüman azınlıklarla ilgili tarihî, teorik ve coğrafi konuları ele almaktadır. Bu bölümdeki çalışmalar, tarihsel olarak İslamî yönetim altında yaşayanların azınlık olarak görülmediğini, Müslümanlarla aynı şekilde muamele gördüklerini göstermektedir. Arap olsun ya da olmasın Yahudiler ve Hristiyanlar, Müslüman ülkelerde ayrımcılığa maruz kalmadan yaşamış ve ticaret yapmışlardır. Bu çalışmalar, modern dünyada Müslümanların yayılımını ve gelecekteki varlıklarını gösteren ayrıntılı haritalar sunmuş, ayrıca Müslüman azınlıkların korunmasına ilişkin yasal mekanizmaları da ortaya koymuştur.

Dünya bölgeleri ve kıtalarına dağıtılmış dört uygulamalı bölüm bulunmaktadır: Afrika, Asya, Avrupa, Amerika ve Avustralya. Her bölümde, çalışmalarda incelenen devletin veya bölgenin Müslüman azınlıklarının durumları ayrıntılı olarak ele alınmış; coğrafi, demografik ve etnik bölünmeleri belirtilmiştir. Ayrıca, farklı İslamî örgütlerin rolleri açıklanmış ve Müslümanların şu anda karşılaştığı veya gelecekte karşılaşabilecekleri ana sorunlar ve zorluklar ortaya konmuştur. Bu dört bölümde sunulan her makale şu unsurları içermektedir:

1. Azınlığın doğası ve özelliklerinin ekonomik, sosyal, dini ve mezhepsel açılardan incelenmesi.
2. Müslüman azınlığın seçkinlerinin entelektüel ve sosyal katkılarının açıklanması.
3. İslamî kuruluşların ve bunların toplum ve politikaya katılımlarının bir haritasının çizilmesi.
4. Azınlıkların toplumun siyasi ve ekonomik güçleriyle ilişkisinin netleştirilmesi.
5. Azınlıkların karşı karşıya olduğu mevcut sorunların, zorlukların ve çıkmazların ele alınması.
6. Azınlığın güçlenmesinde ve hayatta kalmasında dış boyutun rolünün açıklanması.

Proje fikrinin, Aralık 2019’da İslam dünyasının meseleleriyle ilgilenen bir grup araştırmacı ve akademisyen tarafından ortaya atıldığına dikkat çekmek gerekir. Bu kişiler şunlardır: Dr. Velid Subhi el-Arid (Ürdün), Dr. Nefise Duveyda (Cezayir), Dr. Hind Fakhri Said el-Mevla (Irak), Dr. Muhammed Abdurrahman Arif (Mısır), Dr. Salih Mahrous Muhammed (Mısır). Bu akademisyenler, araştırmacıları proje için özet göndermeye davet etmeye başlamış ve ardından Erkan Araştırma ve Yayın Merkezi, projenin danışmanı ve sponsoru olarak bu fikri benimsemiştir. Merkez, araştırmacıları çalışmalarını sunmaya davet etmiş ve sunulan tüm çalışmaları ve makaleleri gözden geçirmek için uzman bir ekip oluşturmuştur. Ayrıca, merkezde önerilen çalışmalarda ele alınmayan bölgeler ve ülkeler hakkında araştırma yapmak üzere diğer araştırmacılara görevler verilmiştir. Proje üzerindeki çalışmalar halen devam etmektedir.